મોટા ભાગે માણસો પોતાની માન્યતાઓ અને પૂર્વગ્રહોને પકડી-થિજાવીને, ઢીમ બનાવી દઈને તેને નામ આપે છે – હકીકત ! એ જેને હકીકત કહે છે તે તેનું અમુક સ્થળે અને અમુક ક્ષણે સાચું એક દૃષ્ટિબિંદુ જ હોય છે. પણ તે પોતાની આ હકીકતને – પોતાના આ ‘સત્ય’ને એકદમ આંતરરાષ્ટ્રીય ચલણનો દરજ્જો આપી દે છે. પોતાનો આ સિક્કો દરેકે સ્વીકારવો જોઈએ ! જો ન સ્વીકારે તો એણે ‘સત્યોનો દ્રોહ’ કર્યો કહેવાય ! એટલે જ જ્યારે ધર્મ કહે છે કે સત્ય એ જ પરમેશ્વર છે ત્યારે તેમાં માણસની પોતાની મર્યાદા વિશેની ઊંડી સૂઝ પ્રગટ થાય છે અને તે સમજે છે કે સત્યને પામવું તે પણ ઈશ્વરની કૃપાનો પ્રસાદ છે. તમારી ચકોર દૃષ્ટિને તમે ગમે તેટલી વખાણતા હો કે તમારી બુદ્ધિને તમે ગમે તેટલી કુશાગ્ર લેખતા હો – તમે જે જુઓ છો તેમાં ખરેખર ‘સત્ય’ શું છે તે માત્ર પરમાત્મા તથા તેની કૃપા પામેલા દૃષ્ટાઓ જ કહી શકે.
સૂફીસંતોની રૂપકકથાઓમાં માણસના સૈકાઓના શાણપણનો સંગ્રહ છે. એમાં એક રૂપકકથા ખૂબ સુંદર છે : એક ઝરણું ઊછળતું-કૂદતું આગળ વધ્યું અને રણ પાસે આવીને થંભી ગયું. ઝરણાને લાગ્યું કે પોતે આ રણ તો ઓળંગી નહીં જ શકે – ઝરણું રણમાં એક જ કદમ આગળ વધ્યું ત્યાં પાણી રેતીમાં અદૃશ્ય થવા માંડ્યું. ઝરણાને થયું કે મારાથી આ રણ પાર કરી શકાશે નહીં. હું જો રણમાં ચાલું તો આ સૂકી તરસી રેતીમાં ગાયબ જ થઈ જાઉં. ઝરણું મોટેથી બોલ્યું : ‘મારે આ રણ ઓળંગી જવું છે, પણ તેને કઈ રીતે પાર કરવું તેનો કોઈ રસ્તો મને સૂઝતો નથી.’ પ્રકૃતિની મુંગી જબાનમાં રણનો અવાજ ઝરણાને સંભળાયો. રણે કહ્યું : ‘પવન મને ઓળંગી જાય છે. તું પણ મને ઓળંગી શકે છે. ઝરણાએ કહ્યું : ‘પણ હું જ્યારે જયારે પ્રયત્ન કરું છું ત્યારે રેતી મને ચુસી જાય છે – હું સહેજ પણ આગળ વધી શકતું નથી.’ રણે કહ્યું : ‘રેતી પવનને તો કંઈ કરતી નથી.’ ઝરણાએ કહ્યું : ‘પવન તો ઊડી શકે છે – હું ઊડી શકતું નથી.’ રણે કહ્યું : ‘આ રીતે વિચારવાનો તારો ઢંગ ખોટો છે. તું ભલે ઊડી શકતું ન હોય, પણ પવનની મદદ લે. પવન તને રેતીની પાર પહોંચાડી દેશે.’
ઝરણાએ દુ:ખી થતાં કહ્યું : ‘અરે, એ તો મરવાનો જ રસ્તો કે બીજું કંઈ ? આ રીતે મારે મારું અલગ અસ્તિત્વ – મારું પોતાનું વ્યક્તિત્વ ગુમાવવું નથી. રેતીને બદલે પવન મને શોષી લે, પછી મારું શું બચ્યું ?’
રણે કહ્યું : ‘આ એક તર્ક છે પણ તેને સાચી વાસ્તવિકતા સાથે કંઈ જ નિસ્બત નથી. પવન પાણીને શોષી લે છે અને તેને રણની પાર પહોંચાડે છે. પછી એ જ ભેજવાળી હવાનાં વાદળ વરસાદરૂપે વરસે છે અને વરસાદથી ઝરણાં અને નદી બને છે.’ પણ ઝરણાની મુંઝવણ એ છે કે એ નવું ઝરણું તો બીજા નામે ઓળખાતું હશે ! એ ઝરણું હું જ છું તેની ખાતરી કઈ રીતે કરવી ? રણ જવાબ આપે છે કે તેની પ્રતીતિ તમારા અંતરમાં જ તમને થઈ શકે. લોકો તમને ભલે ગમે તે નામે ઓળખે, પણ તમે તમારી અસલિયત – તમારું મૂળ તત્વ – જાણતા હશો તો તમને પ્રતીતિ થશે જ કે હું જળ છું, મારું બાહ્ય રૂપ ઝરણાનું હોય કે નદીનું હોય. હવે આ બધા તત્વો–સત્વો – જયારે તમે ‘સર્વોપરી’ના જ અંશરૂપ પિછાનો ત્યારે પછી પેલી નામ અને રૂપની ઓળખાણ ભૂંસાઈ જવાનો ખેદ રહેશે નહીં.
ઝરણાએ દુ:ખી થતાં કહ્યું : ‘અરે, એ તો મરવાનો જ રસ્તો કે બીજું કંઈ ? આ રીતે મારે મારું અલગ અસ્તિત્વ – મારું પોતાનું વ્યક્તિત્વ ગુમાવવું નથી. રેતીને બદલે પવન મને શોષી લે, પછી મારું શું બચ્યું ?’
રણે કહ્યું : ‘આ એક તર્ક છે પણ તેને સાચી વાસ્તવિકતા સાથે કંઈ જ નિસ્બત નથી. પવન પાણીને શોષી લે છે અને તેને રણની પાર પહોંચાડે છે. પછી એ જ ભેજવાળી હવાનાં વાદળ વરસાદરૂપે વરસે છે અને વરસાદથી ઝરણાં અને નદી બને છે.’ પણ ઝરણાની મુંઝવણ એ છે કે એ નવું ઝરણું તો બીજા નામે ઓળખાતું હશે ! એ ઝરણું હું જ છું તેની ખાતરી કઈ રીતે કરવી ? રણ જવાબ આપે છે કે તેની પ્રતીતિ તમારા અંતરમાં જ તમને થઈ શકે. લોકો તમને ભલે ગમે તે નામે ઓળખે, પણ તમે તમારી અસલિયત – તમારું મૂળ તત્વ – જાણતા હશો તો તમને પ્રતીતિ થશે જ કે હું જળ છું, મારું બાહ્ય રૂપ ઝરણાનું હોય કે નદીનું હોય. હવે આ બધા તત્વો–સત્વો – જયારે તમે ‘સર્વોપરી’ના જ અંશરૂપ પિછાનો ત્યારે પછી પેલી નામ અને રૂપની ઓળખાણ ભૂંસાઈ જવાનો ખેદ રહેશે નહીં.
– ભૂપત વડોદરિયા
સૌજન્ય : રીડગુજરાતી
No comments:
Post a Comment